کتاب: مجموعہ مقالات و فتایٰ علامہ شمس الحق عظیم آبادی - صفحہ 703
عمامتہ أو کفنہ عھد نامہ، یرجی أن یغفر اللّٰه تعالی للمیت، و یجعلہ آمنا من العذاب، قال نصیر: ھذہ روایۃ في تجویز ذلک، و إن الفقیہ ابن عجیل کان یأمر بہ، ثم أفتی بجواز کتابتہ قیاسا علی کتابۃ ’’للّٰه ‘‘ في ابل الزکوٰۃ، وأقرہ بعضھم‘‘ انتھی مختصرا۔
و نیز در ردّ المحتار گفتہ:
’’نقل بعض المحشین عن فوائد الشرجي إن مما یکتب علی جبھۃ المیت بغیر مداد بالإصبع المسبحۃ ’’بسم اللّٰه الرحمن الرحیم‘‘ وعلی الصدر لا إلہ إلا اللّٰه محمد رسول اللّٰه ، وذلک بعد الغسل قبل التکفین‘‘ انتھی۔
و در ما ئۃ المسائل لمولانا محمد اسحق مذکور است و در کتاب درہم ا لکیس فارسی مرقوم است :
’’وبنویسند بر پیشانی میت بغیر مداد بانگشت‘‘ انتہی۔
و ہمچنین است در مفتاح الجنان و کفایہ شعبی، پس ازیں روایات معلوم شد کہ نوشتن بر پیشانی میت بانگشت بغیر سیاہی یا بسیاہی بسم اللہ وغیرآن و ہمچنین بر سینہ و کفن جائز و درست و موجب نجات میت از عذاب است۔
گویم بفضل اللہ العلام:
اصل این از ادلہ اربعہ ثابت نیست ، و بناء این بر قیاس فاسد است ، و مدار این بر رویا منام است۔
اما بیان امر اول این است کہ اد عیہ و اذکار وہئیات ادا آن توقیفی اند ، پس اداکردن آن را بر غیر ہئیات مخصوصہ ثابت از صاحب شرع چگونہ روا باشد، و ہمچنین حکم کردن بہ ترتب اجر و مقدار آن از شان او تعالیٰ و رسول او است صلی اللہ علیہ وسلم ، کسے را نمی رسد کہ حکم برآن کند ۔
شیخ جلال الدین سیوطی در فتویٰ خود گفتہ:
’’الأذکار توقیفیۃ، وترتب الأجر علیہا ومقدارہ توقیفي، فمن أتی بذکر أو دعاء لم یرد فلیس لأحد أن یحکم علیہ بشییء من الأجر بمقدار معین، لأن ذلک مرجعہ إلی النبي صلی اللّٰهُ علیه وسلم وحدہ‘‘ انتھی
و در ردّالمحتار گفتہ :